GENİŞ ZAMAN EKİNDEKİ İLGİNÇ DURUM - 22.03.2015 Dr. Hasan Şahin KIZILCIK
Neden "gider ve yapar diyorken, vurar ve geler değil de vurur ve gelir diyoruz? Bir yerde neden -ar / -er olurken, başka yerde -ır / -ir / -ur / -ür oluyor?" Hiç düşündünüz mü?
Gerçekte oldukça ilginç ve kolay bir yanıtı vardır bu sorunun. Bu durum, Türkçe sözlerin eski biçimiyle ilgili bir durumdur. "Vurur" deriz, "vurar" demeyiz. Ancak "yapar" deriz, "yapır" demeyiz. Gerçekte geniş zaman eki olan -r eki, -(A)r biçiminde de yer alır. Ancak özel durularda -(I)r biçimi ile daralır. Bu durumlar da kök eylemin ünlüsü ile ilgilidir.
Eski kök sözcüklere getirilen eklerde eğer eylem kökü dar veya yuvarlak ünlü içeriyorsa -ır, -ir, -ur, -ür biçimlerine dönüşür. Bunun amacı ses uyumlarını sağlamaktır. Görür, vurur, olur,... vb. Ancak kimi zaman eylem kökü gel- eyleminde olduğu gibi dar veya yuvarlak ünlü içermezken de bu durum gözlenebilir. Geler değil, gelir denir. Burada bir tutarsızlık var gibi görünmekte... İlginçlik işte burada başlıyor. Bunun nedeni ise, gel- kökündeki e sesinin gerçekte kapalı e (é) sesi olmasıdır. Gél- eylemindeki ünlü, gerçekte dar bir ünlü olan é'dir. Sözcüğün eski biçiminde bu görülür. O yüzden bir daralma söz konusu olur ve geler değil, gelir diye söylenir. Bu daralma, sürev içinde dilde kalmış ve kapalı e sesi iz bırakmıştır. kapalı e'nin olduğu sözlerde benzer daralma örnekleri de bulunur.
Diğer Yazılar
|